İnsan Bilgisayar Etkileşimi(İBE) adından da anlaşılacağı üzere insanlar ve bilgisayarlar arasındaki etkileşime denir. Bu etkileşim ise arayüzler ile sağlanır. Arayüz kelimesi en yaygın anlamı ile bir bilgisayar terimi olarak kullanılır. Daha genel anlamda, bir mekanizma ile onun kullanıcısı arasındaki etkileşime aracılık eden yüzeye veya ortama arayüz denir.[1] Bilgisayar, telefon ekranları, web siteleri örnek olarak verilebilir.
Disiplinler arası çalışma alanı olan insan-bilgisayar etkileşimi, dört temel bileşenden oluşmaktadır. Bunlar: Araç/Arayüz, Kullanıcı, Görev, Bağlam olarak sıralanabilir. Bu bileşenlerin arasındaki bağlantı ise “Kullanıcı, görevleri araç/arayüz ile yapar. Bunların hepsi bir bağlam içindedir” şeklinde özetlenebilir. [2]
(şekil1)
Tahmin edileceği gibi insan-bilgisayar etkileşiminin çalışma alanları da oldukça geniştir. İnsan davranışı, psikoloji, bilişsel bilimler, bilgisayar teknolojileri ve yazılım mühendisliği yanında ergonomi, grafik ve endüstriyel tasarım, sosyoloji, antropoloji ve eğitim bilimleri gibi birçok alanla ilişkili bir çalışma alanıdır.[3]
(şekil2)
İBE, temel olarak, kısaca aşağıdaki sorular çerçevesinde oluşur:
1. İnsanların teknoloji kullanımını etkileyen özellikleri nelerdir?
2. Teknolojinin insanların teknolojiyi kullanımına etki eden yönleri nelerdir?
3. İnsanlar etkileşimli yeteneklerini nasıl edinir ve kavramlaştırır?
4. İnsanların gerçek ihtiyaçları aslında nedir? (Henry Ford, insanlara neyin ihtiyacı olduklarını sorduğunda, daha hızlı at istediklerini belirtmişlerdir. Bu dönemde motorlu taşıtlar olmadığı için at ve at arabaları kullanılmaktaydı. Fakat Ford, daha hızlı at yapmak yerine, otomotiv (motorlu taşıtlar) fabrikası kurmuştur. Aynı şekilde telefon tuşlarının büyüklüğünden şikayet edilirken; Steve Jobs küçük tuşlu telefon yerine, dokunmatik telefonları sunmuştur.)
5. Teknoloji, kullanıcılar için nasıl daha şeffaf olarak tasarlanabilir?
6. Teknoloji, kullanıcıları nasıl etkiler?
[2]
İnsan – Bilgisayar etkileşimi denilince önümüze çıkan en önemli kelimelerden birisi de kullanılabilirliktir. Peki kullanılabilirlik nedir?
Kullanılabilirlik Kılavuzu’na göre; kullanılabilirlik, bir ürünün belirli kullanıcılar tarafından belirli amaçlarla etkili, verimli ve belirli bir kullanım çerçevesinde memnuniyetle kullanabilme derecesi olarak tanımlanmaktadır.
Kullanılabilirlik Çalışmalarının temel bileşenleri ise:
Memnuniyet: Kullanım zorluklarından uzak olma ve ürün kullanımındaki pozitif tutumlar.
Kullanıcı: Arayüzle etkileşen kişi.
Görev: Amaca ulaşmak için gerekli faaliyetler.
Amaç/Amaçlanan Çıktı: Kullanıcının başarmasını istediği faaliyet.
şeklinde sıralanabilir.
[5]
Somut bir örnek olarak, aşağıdaki görselde “ketçap” kullanımı verilmiştir. Burada UI: USER INTERFACE (kullanıcı arayüzü) ve UX: USER EXPERIENCE (kullanıcı deneyimi) gösterilmiştir.
(şekil3)
Bu kadar teorik bilginin ne işe yaradığı hakkında kafanızda net bir şey oluşturamamış olabilirsiniz. Bunun için insan bilgisayar etkileşiminin dünyadaki gelişmelerinden birkaç örnek verebiliriz:
AR (artırılmış gerçeklik), VR (sanal gerçeklik) ve XR (karışık gerçeklik) teknolojileri,
(şekil4)
Giyilebilir teknolojiler(akıllı saat, akıllı gözlük, akıllı takılar vb.),
(şekil5-6-7)
Vücuda yerleştirilen çipler (iyileştirici çipler, akıllı dövmeler, siber haplar vb.),
(şekil8-9)
Göz izleme teknolojileri
(şekil10-11)
Özetleyecek olursak
, günümüz dünyasında İnsan-Bilgisayar Ekileşimi (İBE) çığır açan yeniliklere öncülük etmektedir. Eğitimden sağlığa, iletişimden güvenliğe ve aklınıza gelebilecek daha birçok alanda bilgisayarlar ve teknolojik gelişmeler hayatımızın neredeyse tamamını kaplamış durumda. Bizler ise bir an önce bu yeniliklere ayak uydurup daha geliştirerek, dünyanın bir parçası olmaya çalışmalıyız.
KAYNAKÇA:
[1] https://www.turkcebilgi.com/aray%C3%BCz (05.01.2021)
[2] https://medium.com/@hcangunduz/i%CC%87nsan-bilgisayar-etkile%C5%9Fimi-72df50451e59 (05.01.2021)
[3] http://hci.cc.metu.edu.tr/tr/insan-bilgisayar-etkilesimi-nedir (05.01.2021)
[4] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan-bilgisayar_etkile%C5%9Fimi (05.01.2021)
[5] https://hci.cc.metu.edu.tr/tr/kullanilabilirlik (06.01.2021)
Şekiller:
Şekil1: https://neslihanontemel.wordpress.com/2017/06/04/insan-bilgisayar-etkilesimi/ (10.01.2021)
Şekil2: https://www.researchgate.net/figure/fig1_308076938 (07.01.2021)
Şekil3: https://www.gamzegenc.com/tr/ux-ui-tasarimci-arasindaki-fark/ (07.01.2021)
Şekil4: https://medium.com/startux-net/the-differences-between-vr-ar-mr-27012ea1c5 (07..01.2021)
Şekil5: https://tr.dhgate.com/product/q18-smart-watch-watches-bluetooth-smartwatch/457451052.html (10.01.2021)
Şekil6: https://techuncode.com/googles-acquires-company-that-makes-smart-glasses-similar-to-google-lens-north/ (10.01.2021)
Şekil7: https://www.wespeakiot.com/smart-clothes-the-digitization-of-the-fashion-industry/ (10.01.2021)
Şekil8: https://haberkibris.com/robotlasiyoruz-yaralari-iyilestiren-cip-gelistirildi-2017-08-08.html (10.01.2021)
Şekil9: https://www.webtekno.com/dokunmatik-yuzeye-sahip-akilli-dovmeler-geliyor-h19440.html#! (10.01.2021)
Şekil10: https://eminaker.medium.com/n%C3%B6ropazarlama-%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1nda-eye-tracking-kullan%C4%B1m%C4%B1-3a68cdd34d8
(10.01.2021)
Şekil11: https://pazarlamasyon.com/nereye-baktigini-cok-iyi-biliyoruz-eye-tracking/ (10.01.2021)